Newrodegeneratiw keseller(NDD) beýniniň ýa-da oňurga ýiliginiň içindäki belli bir gowşak neýron populýasiýalarynyň yzygiderli ýa-da yzygiderli ýitmegi bilen häsiýetlendirilýär. NDD-leriň klassifikasiýasy newrodegenerasiýanyň anatomiki paýlanyşyny (ekstrapiramidal bozulmalar, frontotemporal degenerasiýa ýa-da spinoserebellar ataksiýasy), esasy molekulýar anormallikler (amiloid-β, prionlar, tau ýa-da syn-sinuklein) ýa-da esasy kliniki aýratynlyklar (Parkinson keseli, amilot) ýaly dürli ölçeglere esaslanyp bilner. Klassifikasiýa we simptomlary görkezmekdäki bu tapawutlara garamazdan, Parkinson keseli (PD), Amyotrofik gapdal skleroz (ALS) we Alsgeýmer keseli (AD) neýronlaryň işlemezligine we ahyrky öýjük ölümine sebäp bolýan umumy amallary paýlaşýar.
Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy 20 milliona çenli bu keselleriň ösen ýurtlarda ölümiň ikinji sebäbine öwrüljekdigini çaklaýar. Aýratyn keseller bilen baglanyşykly alamatlary ýeňilleşdirmek we dolandyrmak üçin dürli bejergiler bar bolsa-da, bu şertleriň ösüşini haýallatmak ýa-da bejermek üçin täsirli usullar elýeterli däl. Soňky gözlegler bejeriş paradigmalarynyň diňe simptomatiki dolandyryşdan öýjükleriň gorag mehanizmlerini mundan beýläk-de ýaramazlaşmagynyň öňüni almak üçin üýtgändigini görkezýär. Giňişleýin subutnamalar, oksidleýji stresiň we çişmegiň newrodegenerasiýada möhüm rol oýnaýandygyny, bu mehanizmleri öýjükli gorag üçin möhüm maksat hökmünde görkezýändigini görkezýär. Soňky ýyllarda esaslandyryjy we kliniki gözlegler giperbarik kislorod bejergisiniň (HBOT) newrodegeneratiw keselleri bejermekde mümkinçiligini ýüze çykardy.
Giperbarik kislorod bejergisine düşünmek (HBOT)
HBOT, adatça 1 mutlak atmosfera (ATA) - deňiz derejesindäki basyş - 90-120 minut dowam edýän basyşy ýokarlandyrmagy göz öňünde tutýar, köplenç bejerilýän aýratyn ýagdaýyna baglylykda birnäçe seans talap edýär. Güýçlendirilen howa basyşy kislorodyň öýjüklere iberilmegini gowulandyrýar, bu bolsa öz gezeginde öýjükleriň köpelmegine itergi berýär we käbir ösüş faktorlary bilen araçylyk edilýän bejeriş amallaryny güýçlendirýär.
Ilkibaşda HBOT-yň ulanylmagy, dokumalarda ýokary kislorod derejesiniň peýdalary bilen birlikde gaz köpürjikleriniň basyşa bagly azalmagyny üpjün edýän Boyl-Marriott kanuny esasynda döredildi. HBOT tarapyndan öndürilen giperoksiki ýagdaýdan peýdalanýan belli bir topar patologiýa bar, şol sanda nekrotik dokumalar, radiasiýa şikesleri, şikesler, ýanmalar, bölüm sindromy we gaz gangrenasy, suwasty we giperbar lukmançylyk jemgyýeti tarapyndan sanalanlaryň arasynda. Mundan başga-da, HBOT kolit we sepsis ýaly dürli çişme ýa-da ýokanç kesel modellerinde goşmaça bejergi hökmünde netijeliligini görkezdi. Inflamokançlyga garşy we oksidleýji mehanizmleri göz öňünde tutup, HBOT newrodegeneratiw keselleriň bejeriş usuly hökmünde möhüm mümkinçilikleri hödürleýär.
Newrodegeneratiw kesellerde giperbarik kislorod bejergisiniň deslapky gözlegleri: 3 × Tg Syçan modelinden düşünjeler
Görnükli gözlegleriň biriAlsgeýmer keseliniň (AD) 3 × Tg syçan modeline ünsi jemledi, bu bilim akyl ýetmezçiligini gowulaşdyrmakda HBOT-nyň bejeriş mümkinçiligini görkezdi. Gözlegde 17 aýlyk erkek 3 × Tg syçanlar gözegçilikde saklaýan 14 aýlyk erkek C57BL / 6 syçan bilen deňeşdirildi. Geçirilen gözleg, HBOT-yň diňe bir akyl funksiýasyny gowulandyrman, eýsem AD patologiýasy bilen baglanyşykly möhüm proses bolan çişmegi, plakanyň ýüküni we Tau fosforilýasiýasyny ep-esli azaldandygyny görkezdi.
HBOT-yň gorag täsiri neýroinflamasiýanyň peselmegi bilen baglanyşyklydy. Mikroglial köpelmeginiň, astrogliozyň we çişmä garşy sitokinleriň bölünip çykmagy peseldi. Bu tapyndylar, şol bir wagtyň özünde Alsgeýmer keseli bilen baglanyşykly neýroinflammatiki prosesleri azaltmak bilen, bilim akymyny ýokarlandyrmakda HBOT-nyň goşa roluny nygtaýar.
Beýleki bir takyk model, HBOT-nyň neýron funksiýasyna we hereketlendirijilik ukybyna goraýjy mehanizmlerine baha bermek üçin 1-metil-4-fenil-1,2,3,6-tetrahidropiridin (MPTP) syçanlary ulandy. Netijeler, HBOT-yň, esasanam SIRT-1, PGC-1α we TFAM işjeňleşdirilmegi arkaly mitokondrial biogenez signalynyň köpelmegi bilen arabaglanyşykda hereketlendirijiniň işjeňleşmegine we bu syçanlarda tutma güýjüne goşant goşandygyny görkezdi. Bu, HBOT-nyň newroprotektiki täsirlerinde mitokondrial funksiýanyň möhüm roluny görkezýär.
Newrodegeneratiw kesellerde HBOT mehanizmleri
HBOT-ny NDD-ler üçin ulanmagyň esasy ýörelgesi, kislorod üpjünçiliginiň peselmegi bilen newrodegeneratiw üýtgemelere duýgurlygyň arasyndaky baglanyşykda durýar. Gipoksiýa täsir edip bilmeýän faktor-1 (HIF-1) öýjükli kislorodyň dartylmagyna uýgunlaşmaga mümkinçilik berýän transkripsiýa faktory hökmünde esasy rol oýnaýar we AD, PD, Huntington keseli we ALS ýaly dürli NDD-lerde ýüze çykyp, neşe serişdeleriniň möhüm nyşany hökmünde bellendi.
Köp neýrojeneriki näsazlyklar üçin ýaşyň möhüm faktor bolandygy sebäpli HBOT-nyň garry newrobiologiýa täsirini öwrenmek möhümdir. Geçirilen gözlegler, HBOT-yň sagdyn köne mowzuklarda ýaş bilen baglanyşykly akyl ýetmezçiligini gowulaşdyryp biljekdigini görkezdi.Mundan başga-da, ýadyň ep-esli bozulmagy bolan garry näsaglar, HBOT täsirinden soň aň-düşünjäniň gowulaşmagyny we beýni gan akymynyň ýokarlanmagyny görkezdiler.
1. HBOT-yň çişmegine we oksidleýji stresine täsiri
HBOT beýniniň agyr işlemegi bilen kesellän näsaglarda neýroinflamasiýany ýeňilleşdirmek ukybyny görkezdi. Inflamokançlyga garşy sitokinleri (IL-10 ýaly) sazlamak bilen, çişmä garşy sitokinleri (IL-1β, IL-12, TNFα we IFNγ) peseltmek ukybyna eýe. Käbir gözlegçiler, HBOT tarapyndan döredilen reaktiw kislorod görnüşleriniň (ROS) bejerginiň birnäçe peýdaly täsirlerini ara alyp maslahatlaşmagy teklip edýärler. Netijede, basyşa bagly köpürjigi azaltmak we ýokary dokuma kislorod bilen doýmakdan başga-da, HBOT bilen baglanyşykly oňyn netijeler öndürilen ROS-nyň fiziologiki rollaryna bölekleýin baglydyr.
2. HBOT-nyň apoptoz we newroproteksiýa täsiri
Gözlegler, HBOT-yň p38 mitogen-işjeňleşdirilen belok kinazynyň (MAPK) gipokampal fosforilýasiýasyny azaldyp biljekdigini, soň bolsa bilimi gowulaşdyryp, gippokampal zeperini azaldyp biljekdigini görkezdi. Özbaşdak HBOT we Ginkgo biloba ekstrakty bilen bilelikde Bax-yň aňlatmasyny we kaspaz-9/3-iň işjeňligini peseldýändigi ýüze çykaryldy, netijede aβ25-35 bilen ýüze çykan gemrijiler modellerinde apoptoz derejesi peseldi. Mundan başga-da, başga bir gözleg, HBOT-nyň neýroprotektiw we anti-apoptotik häsiýetlerini görkezýän SIRT1 aňlatmasynyň ýokarlanmagy, B-öýjükli lenfoma 2 (Bcl-2) derejesi bilen bir hatarda SIRT1 aňlatmasynyň ýokarlanmagy bilen baglanyşykly mehanizmler bilen serebral işemiýa garşy çydamlylygy öňe sürdi.
3. HBOT-yň dolanyşyga täsiri weNewrojenez
HBOT-yň mowzuklaryny açmak, gan-beýni barýeriniň geçirijiligini ýokarlandyrmak, angiogeneziň ösmegi we ödemiň peselmegi ýaly kranial damar ulgamyna birnäçe täsirler bilen baglanyşykly. Dokumalara kislorod üpjünçiligini artdyrmakdan başga-da, HBOTdamar emele gelmegine itergi berýärdamar endotel ösüş faktory ýaly transkripsiýa faktorlaryny işjeňleşdirmek we nerw kök öýjükleriniň köpelmegine itergi bermek arkaly.
4. HBOT-yň epigenetiki täsirleri
Geçirilen gözlegler, adamyň mikrowaskulýar endotel öýjükleriniň (HMEC-1) giperbarik kisloroda täsir etmeginiň, antioksidant jogap ýollary bilen baglanyşykly gen aňlatmasynyň artandygyny görkezýän 8101 geni, şol sanda kadalaşdyrylan we düzgünleşdirilmedik aňlatmalary ep-esli derejede kadalaşdyrýandygyny ýüze çykardy.
Netije
HBOT-yň ulanylmagy, kliniki tejribede elýeterliligini, ygtybarlylygyny we howpsuzlygyny subut edip, wagtyň geçmegi bilen ep-esli üstünlikler gazandy. HBOT NDD-ler üçin belliksiz bejergi hökmünde öwrenilen we käbir gözlegler geçirilen hem bolsa, bu şertleri bejermekde HBOT tejribesini standartlaşdyrmak üçin berk gözlegleriň zerurlygy henizem dowam edýär. Has amatly bejeriş ýygylyklaryny kesgitlemek we hassalar üçin peýdaly täsirleriň derejesini kesgitlemek üçin goşmaça gözlegler zerurdyr.
Gysgaça aýtsak, giperbarik kislorod bilen newrodegeneratiw keselleriň kesişmegi, kliniki mümkinçiliklerde dowamly gözleg we tassyklamany kepillendirip, bejeriş mümkinçiliklerinde geljegi uly serhedi görkezýär.
Iş wagty: 16-2025-nji maý